De aandacht voor het overbruggen van verschillen tussen mensen – zoals genderinclusief taalgebruik – is de laatste jaren gegroeid. Dit zorgt bij sommigen voor meer respect en gelijkheid, terwijl anderen juist een verlies aan houvast en culturele verwarring ervaren. Dat roept tegenreacties op. Extremere opvattingen die traditionele man vrouw rolpatronen ondersteunen, nemen in aantal toe. Op de werkvloer wordt samenwerking tussen generaties steeds belangrijker door de stijgende pensioenleeftijd. Overheden staan voor de complexe uitdaging om de juiste balans te vinden tussen het erkennen van diversiteit en het bieden van duidelijkheid en stabiliteit.
Verandering en onbehagen
Wat vroeger vanzelfsprekend leek, staat nu steeds vaker ter discussie. De trend publicatie Aan deslag! omschreef dit al in 2021: aandacht voor specifieke groepen kan gevoelens van onbehagen oproepen bij anderen en kan leiden tot een roep om duidelijke rolpatronen en gelijke behandeling.
Met de groeiende aandacht voor meer inclusie en empathie, groeit ook een tegen beweging die vraagt om traditionele waarden. Want niet iedereen herkent zich in de veranderingen die plaatsvinden. Het spanningsveld rondom maatschappelijke veranderingen in cultuur, gender of identiteit beïnvloedt hoe mensen spreken, samenwerken, opvoeden, en ruimte geven aan anderen – of juist niet. Veel Nederlanders maken zich dan ook zorgen over de scherpte van het debat in Nederland. Ze zien grotere tegenstellingen in de samenleving en vinden dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden.
De afgelopen jaren is er een duidelijke beweging richting inclusiever beleid, gedrag en taalgebruik te zien. (Overheids)organisaties kiezen voor termen als het genderneutrale ‘hen’ als aanvulling op hij/zij, en ‘partner’ om ruimte te geven aan verschillende typen relatievormen. Deze taalverandering weerspiegelt een bredere maatschappelijke verschuiving richting gelijkwaardigheid en erkenning van genderdiversiteit. Taal ontwikkelt zich mee met normen en waarden, en wordt zo een instrument voor inclusie. Ook hier is kritiek. Genderneutrale taal wordt door sommigen ervaren als onduidelijk, geforceerd of ideologisch beladen. Traditioneel taalgebruik vertegenwoordigt voor hen meer dan enkel woorden: het is verbonden met culturele continuïteit, vertrouwdheid en duidelijke rolpatronen. Daarmee ontstaat een spanningsveld tussen taalvernieuwing en taalbehoud.
Het spanningsveld rondom maatschappelijke veranderingen in cultuur, gender of identiteit beïnvloedt hoe mensen spreken, samenwerken, opvoeden, en ruimte geven aan anderen – of juist niet
In het publieke en politieke debat zijn vragen over taal steeds vaker verbonden aan bredere zorgen over behoud van identiteit. Initiatieven om het gebruik van Engels in het hoger onderwijs te beperken, zijn onder andere ingegeven door het verlangen om de Nederlandse taal te beschermen.
Relaties en persoonlijke grenzen
In het publieke en persoonlijke domein groeit de aandacht voor wederzijds respect, duidelijke grenzen en communicatie. Wat voorheen gold als onschuldig – een spontane zoen of een compliment – wordt nu sneller als ongepast ervaren. Programma’s en evenementen zoals missverkiezingen roepen steeds vaker publieke discussie op, of worden afgeschaft, omdat deze deels gebaseerd zijn op seksisme.
Ook hier is een tegentrend zichtbaar: bij jongeren en jongvolwassenen ontstaat een hang naar meer traditionele man-vrouw rolpatronen, voorspelbaarheid en omgangsvormen. In de datingcultuur winnen klassieke rituelen terrein: initiatief nemen is bijvoorbeeld ‘mannelijk’; volgzaamheid is ‘vrouwelijk’. De populariteit van zogenaamde tradwives – vrouwen die op sociale media een traditioneel rollenpatroon uitdragen en verheerlijken – is hiervan een voorbeeld. Net als de opkomst van de online ‘manosfeer’: een verzameling van websites, blogs en fora waar (jonge) mannen samenkomen om hun visie op mannelijkheid te delen en zich te verzetten tegen feminisme. Sommige bekende influencers gaan verder dan het benadrukken van traditionele genderrollen: zij beïnvloeden jongeren met het verspreiden van seksistische en gewelddadige opvattingen over vrouwen.
Brits onderzoek maakt duidelijk dat ook veel docenten zich ernstig zorgen maken over het groeiende seksisme onder jongeren, mede beïnvloed door dit type content. Die content draagt bij aan normalisering van vrouwvijandigheid en het idee dat mannen dominant moeten zijn in relaties. In Nederland maakte de dood van de 17-jarige Lisa recent veel los, en leidde tot de actie ‘Wij eisen de nacht op’. Daarmee keren vrouwen én mannen zich weer tegen geweld tegen vrouwen en pleiten voor grotere veiligheid op straat.
Beeld: DPC
Pragmatische inclusie
Veel organisaties onderschrijven het belang van gelijkwaardigheid, diversiteit en inclusie, vooral als het ook concrete zakelijke voordelen oplevert, zoals betere prestaties, toegang tot markten of innovatiekracht. Bedrijven met een actief diversiteitsbeleid presteren gemiddeld beter: zij behalen tot 2,6 keer hogere nettowinst en zijn financieel veerkrachtiger dan organisaties die minder investeren in inclusie. Inclusie is voor deze organisaties een manier om te renderen.
Een goed voorbeeld waar economische motieven bij inclusie meespelen, is bij het Erasmus MC. Daar opende recent een vrouwencentrum dat zich specifiek richt op gendersensitieve zorg. De initiatiefnemers onderstrepen dat dit niet alleen bijdraagt aan gezondheidsgelijkheid, maar ook kan leiden tot miljarden aan kostenbesparing binnen de zorg.
Overbruggen van generatieverschillen
Door de stijgende pensioenleeftijd werken er nu voor het eerst vier generaties tegelijk samen: babyboomers, generatie X, millennials en generatie Z. Onderzoek laat zien dat 64 procent van de werknemers de samenwerking tussen generaties positief waardeert, omdat het kan zorgen voor meer werkplezier en minder werkdruk. Het brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee. Teams hebben wel baat bij begeleiding, zodat verschillende generaties elkaar beter begrijpen en kennis kunnen uitwisselen.
Organisaties zetten bijvoorbeeld mentoring, workshops en communicatietrainingen in om generatieverschillen te overbruggen. Daarbij ontstaat een nieuwe uitdaging: hoe bied je houvast en duidelijke afspraken, en geef je tegelijk genoeg ruimte voor eigen inbreng? Goed leiderschap betekent tegelijk duidelijk zijn over de koers én medewerkers ruimte geven om zelf mee te denken en beslissen. De uitdaging is om een werkcultuur waarin empathie, gedeelde verantwoordelijk heid en samenwerking centraal staan, actief te ontwikkelen in teams die bestaan uit meerdere generaties. Hiervoor is veel aandacht in actuele HR-adviesliteratuur en onderzoek naar generatieverschillen op de werkvloer.
Implicaties voor overheidscommunicatie
Labels en taal kunnen groepen tegenover elkaar zetten. Creëer een balans tussen erkenning van diversiteit en het bieden van houvast. Dat is niet makkelijk. Erken verschillen tussen mensen zonder deze te problematiseren en presenteer mensen als gelijkwaardig aan elkaar. Houd rekening met verschillende behoeften en perspectieven, zonder die te sterk te benadrukken.
Veel organisaties onderschrijven het belang van gelijkwaardigheid, diversiteit en inclusie, vooral als het ook concrete zakelijke voordelen oplevert, zoals betere prestaties, toegang tot markten of innovatiekracht
Samenwerking tussen generaties op de werkvloer wordt belangrijker door de stijgende pensioenleeftijd. Benut de kracht van diversiteit, bijvoorbeeld in achtergrond, leefstijl en ervaring. Stimuleer dialoog en kennisuitwisseling. Pas interne communicatie en leiderschapsstijlen hierop aan. Doe dit door reverse mentoring (jonge en oudere collega’s aan elkaar koppelen en zo ervaring laten uitwisselen) door het organiseren van generatiegesprekken (workshops om stil te staan bij waarden, communicatiestijlen en rolopvattingen) en door gedeeld leiderschap (ruimte bieden voor informele leiderschapsrollen naast hiërarchische sturing).