De macht van Big Tech is een trend die tot wasdom komt. De aard van de machtsvraagstukken is nu volop actueel. Na de doorbraak naar het grote publiek van het internet in de jaren negentig ontwikkelden online dienstverlening en online sociale media zich daarna snel. Big Tech is ontstaan uit de groei van hun diensten en overnames van vaak kleine startups. In eerdere trendanalyses van DPC werden trends beschreven die hieruit volgden. Die gingen over de groeiende aandacht voor privacyvraagstukken en de opkomst van desinformatie. De invloed van Big Tech is inmiddels zo groot geworden dat deze de macht van staten en rechten van mensen raakt, in een tijd van geopolitieke onzekerheid. Een tegenreactie vanuit onder andere de EU is gericht op het verstevigen van democratische waarden en grondrechten, en het verminderen van afhankelijkheid van bedrijven buiten de EU.
De macht van Big Tech
Het internet, sociale media, software, apps en in toenemende mate AI worden in werk, communicatie en dienstverlening op dagelijkse basis wereldwijd gebruikt, en zijn in de moderne maatschappij onmisbaar geworden. Bij de vroege opkomst van het internet leefde het ideaal van een universeel en neutraal internet dat de wereld verbindt. Diverse deskundigen, onder wie Reijer Passchier.
Marietje Schaake, Kees Verhoeven en Marleen Stikker, wijzen op de verzwakking van de soevereiniteit van landen door de macht en invloed van grote (vaak Amerikaanse) technologiebedrijven. Het gaat bijvoorbeeld om algoritmes die het digitale publieke debat en verkiezingen beïnvloeden en ook over overheden die afhankelijk zijn van technologie. Effectieve regulering en sancties zijn moeilijk door te voeren, omdat Big Tech beschikt over veel financiële middelen om sancties het hoofd te bieden. Met intensieve lobby en juridische procedures weten deze bedrijven regelgeving te beïnvloeden of te vertragen. In 2018 werd hierover al vastgesteld dat de macht van Big Tech aantoonbaar de politieke macht van gekozen regeringen en bestuursorganen overstijgt als het gaat om het reguleren van democratieën en het maatschappelijk leven.
Nederlanders raken zich steeds meer bewust van de in de invloed van Big Tech
In Nederland omschreef de Raad van State de risico’s die ontstaan door de macht van Big Tech als volgt: “Grote technologiebedrijven bepalen welke informatie zichtbaar is en hoe communicatie verloopt. Dit leidt tot vragen over privacy, dataveiligheid, autonomie en de rol van algoritmes bij het verspreiden van nieuws en informatie”. Besluiten kunnen heel plotseling komen. Zo besloot Meta in de zomer van 2025 om begin oktober van dat jaar te stoppen met politieke advertenties om handhaving van Europese regels te voorkomen. Meta kiest voor een zeer brede definitie, waarbinnen ook maatschappelijke kwesties vallen.
Volgens tech-expert en oud-Kamerlid Kees Verhoeven hebben Amerikaanse techbedrijven met hun algoritmes grote invloed op Europa, en dus ook op Nederland. “Omdat ze de manier waarop het debat plaatsvindt beïnvloeden. (…) Het zijn plekken waar extreme content een plek krijgt, en dat heeft invloed op de manier waarop mensen met elkaar praten.”
Afhankelijkheid in Nederland
De Algemene Rekenkamer becijferde dat de overheid in Nederland voor meer dan de helft leunt op cloudgebruik (centrale opslag van bestanden) bij Microsoft, Amazon en Google. Dit kan risico’s met zich meebrengen voor de overheid zelf en voor burgers en bedrijven. Bijvoorbeeld als buitenlandse overheden gegevens opeisen bij de cloudaanbieder, of als zo’n bedrijf failliet gaat of gehackt wordt.
Ook op lokaal niveau is er het gevoel vaak niet meer in control te zijn, ziet Walter van Dijk (lid van de VNG-commissie Informatiesamenleving en wethouder in Zeist). Hij maakt zich zorgen over de grote afhankelijkheid bij gemeenten van bijvoorbeeld Microsoft. ‘En dat voelt kwetsbaar,’ zegt hij, ‘zeker omdat het ook je dienstverlening als gemeente raakt. Het gaat vaak om heel vertrouwelijke informatie. Gemeenten doen ook aan schuldhulpverlening. Je wilt niet dat die gegevens op straat belanden.
Nederlanders worden zich steeds meer bewust van de in de invloed van Big Tech. Dat leidt tot de groei van een meer privacyvriendelijke app als Signal als alternatief voor Whatsapp. Veel Nederlanders willen eigenlijk niet zomaar overstappen van een vertrouwd platform. Wel merken Signal-gebruikers dat het gemakkelijker wordt om vrienden en familie te overtuigen om de app in ieder geval náást WhatsApp te installeren.
Beeld: DPC
Tegenreactie Europese Unie
De Europese Unie (EU) reageert op de macht van Big Tech met de ‘digital decade’. Hiermee wil de EU met snelle regels Europese waarden als privacy, veiligheid, gelijkheid, goede online platforms en digitale zelfstandigheid beschermen. Het gaat daarbij niet alleen om regelgeving, maar ook om het vergroten van vaardigheden, verbeteren van digitale infrastructuur, het borgen van grondrechten en het versterken van de markt van bedrijven in deze sector.
Er is een ‘disbalans van macht’ tussen burgers en data-gedreven systemen, waarschuwt hoogleraar media- en digitale samenleving José van Dijck. Zij wijst Europese beleidsmakers op manieren om het platformecosysteem te hervormen in het belang van de samenleving. Het is van cruciaal belang dat de EU een front vormt en samenwerkingsverbanden zoekt om met de immense druk van geopolitieke invloeden om te kunnen gaan. Want nationale en supranationale regelgevingskaders, bijvoorbeeld de Europese Unie (EU), kijken doorgaans naar één aspect van bestuur, zoals marktconcentratie, vrijheid van informatie of privacyrechten, zelfs wanneer platformisering de grenzen van wettelijke kaders en continenten overschrijdt. De keuzes die de (Europese) overheid in de praktijk maakt, zijn belangrijk om een nieuwe balans te vinden.
De Europese Unie reageert op de macht van Big Tech met de ‘digital decade’
In lijn hiermee schetste voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, in haar inauguratierede in 2019 al het volgende: “Belangrijke technologieën moeten we in Europa zelf ontwikkelen en bezitten, zoals quantum computing, kunstmatige intelligentie, blockchain en essentiële chiptechnologie.” Ook in Nederland wordt er bijgedragen aan initiatieven in lijn met deze doelstellingen, zoals via de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren.
Implicaties voor overheidscommunicatie
De machtsvraagstukken die wereldwijd spelen, zorgen voor onzekerheid over het gebruik van onlinediensten en platforms. De ontwikkelingen gaan snel. Wacht niet af, zit er bovenop. Volg scherp welke (Europese) wetgeving en beleid in voor bereiding zijn, zodat deze niet een verrassing zijn wanneer deze van kracht worden.
De keuzes die Big Tech en overheden ook buiten de EU maken, kunnen plotselinge gevolgen hebben voor het gebruik van onlinediensten en platforms. Wees flexibel en bereid je voor om snel te kunnen overstappen op alternatieven.
Van operationele tot strategische keuzes ligt de telkens vraag op tafel: hoe dragen we bij aan het versterken van democratische waarden en grondrechten? Baseer daar je keuzes op, en zorg voor transparantie over je afwegingen.
Communiceer altijd via kanalen waar je controle over hebt. Communiceer je ook op andere plekken? Verwijs waar mogelijk naar het eigen kanaal.