De stormachtige ontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) heeft steeds meer impact op de samenleving. Van het maken van teksten en beelden tot het nemen van beslissingen: AI verandert processen, versnelt taken en neemt sommige werkzaamheden zelfs over. Deze ontwikkeling roept echter ook fundamentele vragen op rond privacy, auteursrechten, betrouwbaarheid en de rol van het menselijk oordeel. De overheid staat voor de uitdaging om naast beleid en regulering ook te investeren in scholing en AI geletterdheid, zowel bij burgers als bij ambtenaren. Voor communicatiedisciplines biedt AI kansen om werk slimmer en inclusiever te maken, maar het vraagt tegelijk alertheid, aandacht voor ethiek en behoud van menselijke nuance.
De impact van kunstmatige intelligentie
Kunstmatige intelligentie vindt steeds meer toepassingen in de samenleving. AI maakt tekst en beeld, geeft antwoord op vragen en neemt beslissingen. In de technologiesector, maar ook binnen de overheid zien we hoe algoritmes en modellen processen veranderen, versnellen of zelfs overnemen. AI is een nieuwe werkelijkheid die onze normen, waarden en structuren in de samenleving flink beïnvloedt. Sommigen vergelijken de invloed met eerdere omwentelingen als de komst van elektriciteit, het internet of sociale media. Google-topman Sundar Pichai noemde AI al in 2018 een van de belangrijkste technologische doorbraken in de geschiedenis.
Terwijl bedrijven de mogelijkheden van AI omarmen, worstelen overheden met de maatschappelijke gevolgen en grote ethische vragen die hieruit voortkomen. Hoe wenselijk is het als AI-teksten schrijft, keuzes maakt of mensen beoordeelt? Wie houdt de controle over AI en wie draagt de verantwoordelijkheid voor die controle? Hoe gaan we om met reality apathy, waarbij mensen uit onverschilligheid niet meer de moeite nemen om AI-genereerde informatie te beoordelen op feit of fictie? Vragen die heel relevant zijn voor de overheid en samenleving, maar waar nog niet altijd duidelijke antwoorden op te formuleren zijn.
De inzet van AI vraagt om openheid over wat AI wel en niet kan, hoe deze technologie wordt ingezet en wie verantwoordelijk is voor de uitkomsten
Eerste stappen naar regulering
De snelle opmars van AI dwingt organisaties en dus ook de overheid tot het opstellen van nieuwe richtlijnen. Veel grote vraagstukken zijn nog niet geheel beantwoord, onder meer rond privacy, vertrouwen en auteursrecht. Hoe gaat de overheid om met desinformatie en hoe draagt de overheid zorg dat altijd waarheidsgetrouwe en juiste informatie beschikbaar is? Hoe borgt de overheid dat AI niet ingezet wordt voor het manipuleren van verkiezingen? Zo blijken er manieren te zijn waarop kwaadwillenden de resultaten die ChatGPT geeft te beïnvloeden met foutieve informatie. Wie heeft de rechten op een AI gegeneerde tekst of beeld? En wie mag bepalen wat een algoritme leert? Op deze vragen is de zoektocht naar antwoorden nog in volle gang, maar er wordt ook al gewerkt aan veilige initiatieven. Zo is VLAM een veilige Rijks-cloudhosting met de mogelijkheid om verschillende taalmodellen binnen die eigen infrastructuur in te laden. Daarbinnen draait ook GPT NL, dat als doel heeft een open en transparant Nederlandstalig taalmodel op te zetten.
De Europese AI-verordening (AI Act) is een grote stap naar regulering. De actuele ‘Overheidsbrede handreiking voor verantwoorde inzet van generatieve AI’, die in april 2025 verscheen, is een andere belangrijke stap. Organisaties proberen ondertussen zelf ook richting te geven, bijvoorbeeld via interne toetsingskaders of begeleidingsethiek.
De inzet van AI vraagt om openheid over wat AI wel en niet kan, hoe deze technologie wordt ingezet en wie verantwoordelijk is voor de uitkomsten. Onderzoekers van de Universiteit Leiden pleiten onder meer voor nieuwe richtlijnen voor AI in beeldgebruik. In Groningen zijn plannen voor een AI-fabriek opgezet door een consortium van ondernemers, onderzoekers en overheden. Het doel is dat daar zal worden gewerkt aan digitale innovaties op het gebied van AI om zo in de EU en Nederland minder afhankelijk te worden van innovaties uit landen buiten de EU.
Beeld: DPC
Beroepen veranderen, onzekerheid groeit
De opmars van AI veroorzaakt onzekerheid op de arbeidsmarkt. Journalisten, vertalers en klantcontactmedewerkers vragen zich af of hun werk toekomst heeft. Ook in softwareontwikkeling verandert het werk snel door de inzet van AI. De invloed op creatieve, empathische en strategische beroepen is minder voorspelbaar. AI kan ingezet worden op routinematige taken. Maar of banen echt zullen verdwijnen is nog onduidelijk. Mogelijk komen er nieuwe banen voor terug. AI zal ook impact hebben op de verschillende onderdelen van de communicatiediscipline. Websites zullen teruglopende bezoekcijfers krijgen doordat generatieve AI antwoorden gaat geven op allerhande vragen die mensen stellen. AI doet dat op basis van bestaande websites. Organisaties zullen meer moeten inspelen op hoe generatieve AI-tools hun informatie samenstellen. Dit houdt een verschuiving in van SEO (Search Engine Optimization) naar GEO (Generative Engine Optimization) de trend ‘Groeiende aandacht voor de mens’ gaat dieper in op de reactie van mensen op nieuwe technologie.
De groeiende mogelijkheden van AI én de goede inzet ervan, kan de krapte op de arbeidsmarkt mogelijk keren, zo zegt bestuurskundige Paul ’t Hart: “De grote wildcard als tegenhanger van de vergrijzing en arbeidsmarktkrapte is AI. De inzet van AI kan de komende jaren heel snel gaan, maar dat is niet precies voorspelbaar. Wellicht staat men nu er nu erg open voor, omdat het water door arbeidsmarktkrapte aan de lippen staat. Dat brengt met zich mee dat er groeiende aandacht nodig is voor de borging van kwaliteit van overheidsdienstverlening, en goede checks and balances als het gaat om het inrichten van AI-toepassingen.”
AI-geletterdheid een noodzaak
AI is zonder dat we het doorhebben al verweven met ons dagelijks leven: van gepersonaliseerde content op streamingdiensten tot AI-antwoorden bovenaan een zoekresultaat (zoals Google AI-overzicht). Dit geeft een subtiele, maar voelbare druk om bij te blijven. Voor wie de vaardigheden mist om met AI om te gaan, dreigt uitsluiting. Er ontstaat een groeiende kloof tussen mensen mét en zonder AI-vaardigheden.
Het verstandig leren inzetten van AI wordt steeds belangrijker, thuis en op het werk. Dit vraagt tijd, scholing en begeleiding. Zonder die ondersteuning ontstaat het risico dat groepen (in de samenleving, op de werkvloer) worden buitengesloten of overvraagd. De AI-verordening Digitale Overheid benadrukt het belang van opleiding en ondersteuning van personeel. Werken aan AI-geletterdheid is geen luxe meer, maar noodzaak.
Implicaties voor overheidscommunicatie
Begeleid burgers en (communicatie)professionals voor op de opkomst van AI. Dit vraagt om voorbeeldgedrag van de overheid zelf en communicatie daarover, maar ook om toegankelijke informatie over AI en trainingen. Doe dit niet zonder oog te blijven houden voor de tekortkomingen die AI (nog) heeft.
Er is behoefte aan aandacht voor ethiek. Want: hoe ga je om met lastige nieuwe situaties zoals bijvoorbeeld aansprakelijkheid bij of verwarring door fouten van AI, of veranderingen op (de inhoud van) het werk door AI? Hoe voer je daarover met elkaar het gesprek? Organisaties zoeken naar manieren om met dergelijke knelpunten om te gaan. Zet bijvoorbeeld vormen van begeleidingsethiek in.
AI kan repetitieve taken overnemen, maar mist de menselijke nuance in communicatieboodschappen. Van communicatieprofessionals wordt verwacht dat zij de aandacht daarvoor borgen.
Er ontstaat een groeiende kloof tussen mensen mét en zonder AI-vaardigheden
AI veroorzaakt gemakkelijk copy-paste gedrag. Het te gemakkelijk overnemen van door AI gegenereerde teksten kan zorgen voor foutieve communicatie boodschappen. Dit vraagt om alertheid op de resultaten van AI om zo de reality apathy voor te blijven.
De overheid werkt aan beleid en wetgeving rond veilige inzet en gebruik van AI. Als communicatiediscipline is het belangrijk om hierover op de hoogte blijven en dit als vanzelfsprekend in het werk in te passen. Neem daarbij geen risico’s die je niet kan verantwoorden.
AI biedt kansen voor overheidscommunicatie en kan communicatie sneller, slimmer en inclusiever maken. Denk aan automatische samenvattingen van bronnen, of tools die content toegankelijker maken. Verken de implementatie van nieuwe toepassingen.