Dilemmalogica: de 3 stappen toegelicht

Wat is dilemmalogica

Op de pagina Wat is dilemmalogica? vind je achtergrondinformatie over de methode dilemmalogica: wat is het idee achter de methode, voor wie is die ontwikkeld, wanneer is die inzetbaar en wat zijn succesfactoren.

Stap 1: erken de zorgen

Zodra er iets gebeurt dat mensen uit evenwicht brengt, zoeken ze herstel. Erkenning voor wat die gebeurtenis met hen doet is daarbij cruciaal. Ze willen weten: begrijpt de ander mijn zorgen? Als de overheid hier niet thuis geeft , dan zoeken mensen misschien steun bij media of belangenbehartigers.

• Ga naar de plek waar mensen hun zorgen uiten, luister naar wat hen bezighoudt.
• Organiseer een ontmoeting waarbij de overheid contact maakt over het ongemak en de verschillende zienswijzen.
• Heb oog voor standpunten (wat klinkt aan de oppervlakte), belangen (wat zijn beoogde gevolgen), waarden (wat houd je voor het goede), voorkeuren (hoe wil je betrokken worden) en feiten (welke kennis is van belang).
• Help de verschillende zorgen en zienswijzen uitstallen; als je samen onder ogen ziet wat de ander bezighoudt, ontstaat vaak begrip voor posities, rollen en beperkingen.
• Onderken de gelaagdheid: onder wat zichtbaar is aan standpunten en argumenten gaan belangen, rolopvattingen (en –verwachtingen!) en waarden schuil. Of eerdere ervaringen – positieve en negatieve – die als het ware zijn blijven hangen. 

Resultaat van deze stap: schets van het speelveld.

Gebruik eventueel een hulpmiddel bij deze stap (Leidraad Dilemmalogica, pagina 7).

Stap 2: orden de zienswijzen

Bij een dilemma vragen doorgaans vele belangen en waarden aandacht: publieke, persoonlijke, professionele en organisatiegebonden drijfveren maken dat we iets doen of laten. Van belang is te zien wat bij al die zienswijzen spanning veroorzaakt. Vaak doen ze zich voor als uitersten, tegenpolen. Zoals bij veiligheid: niemand wil gefilmd worden op straat, maar we willen wel cameratoezicht. Bij vaccineren: de overheid staat voor het recht om in je persoonlijke leven keuzes te maken én voor publieke gezondheid. Van belang is te zien waar daaronder schuil gaat. Er is ook altijd iets dat bindt. 

• Het helpt, als je onderstromen samen met de betrokkenen in kaart brengt. Zo eigen je je samen probleem én oplossing toe. Vaak helpt een overzicht van opties (en hun voor- en nadelen) om zaken in perspectief te zien.
• Schets de uiteenlopende zienswijzen als een spanningsveld, een spectrum of een bandbreedte: wat zijn de dominante verschillen als het gaat om de zorgen, verlangens en drijfveren?
• Door deze uitstalling van uitersten maak je als het ware een pas op de plaats. Je creëert overzicht en ruimte voor de afwegingen, criteria, uitgangspunten.   
• Dit alles leidt vaak automatisch tot het ontdekken van overeenkomsten. Dat kan gaan over de inhoud, zoals een gemeenschappelijk ideaal of een angst om iets te verliezen. Of over het proces en de manier waarop we met elkaar omgaan en in staat zijn het dilemma te tackelen. Dan kan je verder verkennen wat er mogelijk en nodig is.

Het is goed om te benadrukken dat partijen een goede grond kunnen hebben voor een eigen benadering of belang. ‘Verschil mag er wezen’ is een gevleugeld begrip in Nederland, en schraagt bijvoorbeeld het zogeheten ‘poldermodel’. Dat komt in alle eenvoud neer op het vermogen om bij alle verschillen steeds weer samenwerking te vinden. ‘Agree to disagree’ zeggen ze in het Verenigd Koninkrijk, en in Frankrijk klinkt steeds vaker ‘en meme temps’: waarover zijn we het wel eens.

Interessant in dit verband is ook het ‘denkkader’ van Bart Brandsma, waarover je meer kunt lezen in de bundel Omgaan met onbehagen. Hij wijst op ‘het stille midden’, dat tussen de – doorgaans luidruchtige en uitgesproken - polen aandacht en erkenning zoekt, mensen die op zoek zijn naar een eigen verhaal.

Resultaat van deze stap: gedeelde waarden en opvattingen. Common ground - en vaak ook common will - om verder te kijken naar: wat kan wél.

Gebruik eventueel een hulpmiddel bij deze stap (Leidraad Dilemmalogica, pagina 8-9).

Stap 3: bied perspectief

Inzicht in de complexiteit van de afweging en wat de mogelijkheden zijn vergroot de kans op bereidheid of – op z’n minst – begrip. Als partijen elkaars zienswijzen of de twee zijden van de medaille onder ogen kunnen zien, zijn ze niet alleen in staat hun eigen vervolgstappen te onderkennen, maar ook die van de andere partij(en).

De derde ‘denkstap bij dilemmalogica draagt als belangrijke vraag in zich: wat heb je nodig? Als er echt sprake is van gedeelde grond voor wat scheidt en wat bindt, is er ook ruimte om daarbij de grenzen aan te geven. Opnieuw: dilemmalogica is niet bedoeld om louter te pacificeren, vrede te sluiten. Het draait erom door de uitstalling van beperkingen en mogelijkheden nieuwe perspectieven te zien en te helpen benutten.   

• Communiceer over het proces, en niet eenmalig, houd je eraan. Vergewis je ook van eerdere afspraken en gebeurtenissen.
• Als het goed is, ontdek je perspectieven voor alle partners en op meerdere manieren: wetgeving, subsidies en het communicatieve repertoire.
• Benut bestaande kanalen, werkvormen en taal om onder woorden (en in beeld) te brengen wat de volgende stappen zijn. De klassieke bouwstenen van een kernboodschap helpen daarbij: kijk (…dit nemen we waar), want (….dit zien we onder ogen) en dus (…gaan we dit en dat doen).

Resultaat van deze stap: afspraken over hoe we verder komen.

Gebruik eventueel een hulpmiddel bij deze stap (Leidraad Dilemmalogica, pagina 11).

Hulp nodig?

Hulp nodig? Neem contact op met Guido Rijnja, adviseur communicatiebeleid bij de Rijksvoorlichtingsdienst (ministerie van Algemene Zaken).